Non se sabe moi ben se Xoán Vila procura adrede ou atopa por azar formas na natureza que despois é quen de transformar nas súas realizacións escultóricas. En todo caso, a madeira proporciónalle o celme dos seus soños, a madeira na súa forma orixinal cóntalle o que existe e el, cun sopro de alento, adiviña o que existirá.

Xoán, no seu obradoiro de Romeán, traballa e vive para a escultura, e, como se fose unha divindade das fragas, absorbe das formas puras das madeiras do país o zume que dá vida a ringleiras de personaxes silenciosos e abstraídos, “pasmadiños e calados” figuras con paisaxe propia que furan nos valados da memoria e que cobran algún xeito de vida para enfrontar o espectador coa propia textura interior do ser humano.

O escultor de Romeán procede das artes populares e sendo como é posuidor do oficio da talla, dominador das súas técnicas, recursos e ferramentas, da acugulada sabedoría informada por séculos de tradición; aplica a súa conciencia e a súa sensibilidade franciscana á irmá madeira para, coa devoción dun avogoso santiño laico, crear o seu propio e polícromo retablo da vida, impregnado sempre dun humor suave e sen malicia.

A mostra “Pasmadiños e calados furasebes” que Xoán Vila trouxo á Deputación de Lugo, organizada pola Rede Museística Provincial e recollida neste catálogo que me honro en presentar, tivo unha extraordinaria acollida de público e unha impresionante repercusión mediática. Acóllome ás palabras do poeta Xulio L. Valcárcel para dicir que Vila saíu “airoso do envite” de expoñer no Pazo de San Marcos e aproveito para desexarlle, dende a admiración, a este escultor entrañable e discreto o mellor dos percorridos nos seus vindeiros proxectos artísticos.

A exposición das esculturas en madeira de Xoán Vila na grande sala da Deputación é un acontecemento que vai ser lembrado, porque é a consagración pública dun gran artista, dun artista silandeiro, discreto, meu querido veciño, que ten o seu obradoiro na casa familiar á sombra das nobres carballeiras da parroquia de Romeán. Alí é onde Xoán Vila busca carrouchas e cotelas, táboas un pouco raras e raíces de árbores. Coma tal, pasa por diante da casa de Pepe o fontaneiro, que está diante da miña, e ve que o Pepe xuntou unha morea de cotelas de carballo e castiñeiro para facer leña. Ó Xoán hai algunha que lle chama a atención, e pídella co seu sorriso encantador. Despois fai falar co Rego, a ver se lla pode levar co tractor para o seu obradoiro, e o Rego pode, xaora, que é un tipo moi servizal e bo veciño, moi sorridor tamén. Unha vez alí na aira, o Xoán Vila quédase mirando para a cotela, e pregúntalle que é o que quere ser. Se cadra aínda tarda algúns días, pero a cotela acaba contestándolle: “Quero ser un home deitado, de tal e tal maneira”. Entón o Xoán Vila obedécelle: agarra os serróns, os machados, as eixolas, as gubias e as outras ferramentas da arte e empézalle a quitar o que lle sobra, como deixou mandado o mestre Miguel Anxo Buonarrotti, e vai quedando, coma tal, ese home deitado que vemos ó entrar na exposición, tan tenro e tan desamparado, e unha nocha que había na torada faille na cara unha mancha coma se fose un cancro na pel, e iso é precisamente o que máis nos conmove.

Xoán Vila empezou hai moitos anos, e empezou polo auténtico principio, aprendendo con rigor o oficio artesán da talla, facendo figuras convencionais, sen ambición artística. Unha vez apresa a técnica, Xoán escoitou as súas voces interiores e as propias voces da madeira, que ten durmindo dentro un mundo de formas que se suscitan só cando son chamadas polo xenio. E fíxose escultor, un creador potente e tenso, expresionista, duro e tenro asemade, dono dunha destreza de artesán auténtico e ademais posuído polo xenio, pola forza creadora e intelectiva que fai o gran artista. As gubias de Xoán Vila forman trazos, liñas, ritmos que nacen da febra e mais dos nós, que son lapas de lume ou raxadas de vento na pura materia da madeira. E algunhas destas esculturas, policromadas con óleos diluídos que non ocultan as texturas, aproveitan tamén a potencia da cor insinuada polas formas. Coma tal na princesa un pouco parviña que se apoia nun pé e se retorce desa maneira tímida e nerviosa, tal e como quería a curvatura da torada onde estaba encerrada antes de o Xoán a descubrir.

Eu ben quixera que este fose un ensaio e seguir enfiando moitas páxinas sobre as diversas esculturas e as cousas que nos fan sentir. Pero isto é só un saúdo a Xoán Vila, unha expresión de admiración, un recoñecemento, un anuncio público de que un gran artista montou na sala de exposicións da Deputación unha exposición abraiante, fermosísima.

Baixo a nomenclatura de ¿VALORES! preséntase na Casa da Cultura de Burela unha nova exposición, que vén a engrosar a prolífica obra do escultor lucense Xoán Vila, e que dá mostra da súa calidade creativa.

Terminolóxicamente falando, «valores» ten acepcións moi variopintas. Aínda que a sociedade na que vivimos valora o diñeiro, o material, o palpable, noutro punto atopamos o valor da amizade, da solidariedade, do compromiso. Xoán Vila, a través desta mostra cargada de metáforas e iconoloxías, fainos reflexionar sobre o que debemos valorar, sobre o que os demais valoran de nós; fainos mirar o máis profundo do noso ser e, sobre todo, fainos reflexionar.

En cada unha das figuras agochase un porqué, un significado, unha razón de ser, de todos eses valores humanos que a nosa sociedade, e nós como cidadáns que somos, imos devaluando progresivamente. Amizade, comunicación, axuda, afecto; valores clásicos agora plasmados dende unha óptica moderna, vangardista e, por riba de todo, persoal, froito dun arte sincrético, cargado de matices que en ocasións rozan a estética surrealista, perceptible en obras como a que leva por título Pensamentos, mentres que noutras obras deixan paso a rasgos abstractos. Porén, non se trasgriden os límites da figuración.

O artista parte da natureza que nos rodea, e do ser humano como fonte de inspiración, pero non trata de imitala, senón de interpretala, dignificando a esencia en prol da aparencia. En definitiva, trata de expresar sensacións, emocións, sentimentos. Por iso, estilisticamente, o termo que mellor a define é o de obra expresionista, que distorsiona e deforma a realidade co obxectivo único de expresar, esaxerando o tamaño das mans para amosar a importancia de axudar (Expresións), de comunicarse (Punto de encontro), ou ben que entrelaza as mans en posicións antinaturais para expresar axuda e cooperación (Estudo circense), acollida (Lírica vital II), ou protección (Dous mellor ca un). Expresividade nos rostros, movementos irreais das figuras, que tenden ao helicoidal para amosarse intrépidas, cheas de temor e incerteza (Con buen pie).

Trátase, en definitiva, dunha visión persoal do mundo, dando lugar a unha arte conceptual e tremendamente metafórica.

E, como non podía ser doutra maneira, a técnica empregada camiña da man desa expresividade, que se converte no centro neurálxico de toda a mostra. Xoán Vila amosa unha vez máis a súa predilección pola madeira, material nobre e autóctono, que traballa con singular mestría. Pero lonxe queda aquel realismo das súas primeiras obras, nas que buscaba representar con exactitude e minuciosidade os elementos aos que facía referencia. Agora o artista xoga co veteado para suxerir e diferenciar fisionomías; xoga co claroscuro para impactar e amosar contrastes, e, sobre todo, xoga coa textura, que en algunhas ocasións recorda o «non finito», aínda que trasladado a un plano moi persoal, froito do sincretismo e da formación autodidacta de Xoán Vila.

¿Valores!, ¿que valores nos caracterizan? ¡De cantos valores nos esquecemos! ¿Que valoramos dos demais? ¡Cantas veces pechamos os ollos ante o mundo que temos diante! Como manifestan as esculturas desta mostra, esculturas que cobran vida propia, buscando a comunicación co espectador. Por iso, convídovos a que as contempledes detidamente, a que descubrades a súa esencia e, sobre todo, a que desfrutedes da visita, tanto como o artista desfruta do proceso de creación. Porque Xoán Vila concibe a arte como a expresión suprema dos sentimentos. Xoán é a man máxica que transforma o material en inmaterial, o tradicional en vangardista, e o cotián en arte.

A FOLIADA DOS CÍRCULOS

Foliada. Que palabra máis bonita á vez que evocadora dun mundo de festa, de esmorga, de risas, de carallada… de amizade. Este é o universo de Xoán Vila. Un universo ao que todos estamos convidados pero non como simples espectadores, senón coma uns trouleiros máis. Xoán ocupouse minuciosamente de crear un espazo onde nós, o público, imos ser os verdadeiros protagonistas da troula. Imos pasear polo medio dos personaxes e imos recibir agasallos deles. Imos sentir as súas miradas cómplices, a música, o baile, os seus bicos, os seus abrazos. Imos ser parte por uns momentos do universo de Xoán e isto é máxico. O universo de Xoán é un feitizo encantador. Unha máis que agradable e inesperada sorpresa onde todos somos protagonistas dunha festa. A festa si, ese é o tema , pero Xoán vai moito máis ala. Acaso non son os sentimentos que afloran unha foliada? Cantas veces vimos o bico escondido da recentemente formada parella ao son dos acordes? E como os mozos soldaban lazos de amizade apoiados na barra do bar? E que me dicides deses ollos saltóns do neno que non dan visto o momento de deixar a cola da atracción e subirse nela?

Pero non vos esquezades que Xoán é ante todo un escultor de madeira que ten a tarefa, en palabras de Vasari, de sacar todo o superfluo e reducir o material á forma que existe dentro da súa mente. A min isto sempre me pareceu unha faena tremendamente difícil. Só podes quitar, nunca poñer, e necesitas ter previamente na mente unha imaxe do que queres obter, tendo en conta as limitacións do material. Case nada. A todos nos virá agora á mente o prodixioso David de Miguel Anxo e como foi capaz de tallar esa magnifica figura dun bloque de mármore de case 5 metros de altura, roto pola súa metade por incompetencia doutro escultor anterior chamado Agustino di Duccio. Como fixo coincidir os ocos do David coas partes rotas. Como foi capaz de darlle vida a un fragmento de pedra que ninguén quería ou, máis ben, co que ninguén se atrevía. Xoán fai todo isto a cotío. Observa analiza, sopesa as opcións e deixa que do talento que posúe faga saír a figura dese anaco de madeira.

Xoán como artista que é ten un estilo persoal, inconfundible. Non hai lugar a dúbidas cando vemos unha das súas obras, Forza, expresividade, sentimento, tradición que nos falan dun escultor pegado á súa terra, ás súas raíces, á súa xente, pero non por iso vai ser alleo ao mundo da arte. Ao contrario, vai facer desfilar ante os nosos ollos unha boa serie de chiscas artísticas que nos achegarán a diversos períodos, a distintos estilos e artistas. Unha forma de crear que combina maxistralmente as novas propostas coas antiguas receitas, o novo co vello,
O autóctono co internacional.

De feito, a exposición ábrese cunha ruptura total da tradición artística ao introducir no mundo da arte o típico photocall das vodas, festas e comuñóns. Séntese neste regazo e quite unha foto conmigo, atrévase! Que isto non é unha exposición corrente, que vostede vai ser o protagonista, parece que esta a berrarnos Agarimo coa boca aberta, que así é como se chama esta primeira obra. Agarimo, déronse conta do nome, verdade? E agora están a sospeitar que non vai ser unha fotografía normal. Agarimo , ese enorme trono que, a modo de gran matrona, lles vai permitir sentarse no seu colo e os vai recibir cun abrazo ao igual que abraza as figuras, os seus fillos, que ten ao seu carón. A cara do da súa esquerda érguese lixeiramente, levanta a cabeza e abre a boca cunha enorme expresividade, unha tremenda forza explosiva conseguida grazas á pericia de Xoán de aproveitar as vetas circulares da madeira para salientar a boca, mentres que os ollos quedan lixeiramente retrasados, simplemente insinuados con leves toques de madeira queimada que, por certo, consegue dun xeito curioso: colocándolle á radial un disco trucado que non corta, só abrasa e queima. Pois aquí nesta cara, aquí temos o outro fío conductor da exposición : o círculo . Se a foliada é o espírito, as sensacións, o círculo é o espazo, a organización. O círculo é a perfección. Simboliza a unidade, protección, a chispa da vida. Innumerables danzas no mundo son celebradas en círculo como símbolo de irmandade , protección da comunidade, procura do trascendente a través da acción en grupo e fraternidade universal. O círculo, pois, é o símbolo da foliada. Por iso, Xoán sabiamente organiza o espazo da exposición ao redor e repíteo alí onde miremos: a cara do neno do Agarimo, na cesta de vimbia e o chupa chups de Momentazos, os propios bailaríns do centro, a mesa do fondo de Xuntos pola troula.

Pero aínda hai máis. Déanlle a volta e observen o que hai ás súas costas, bandullo arriba, estirando as patas. Si, o can. O que nunca falta nunha merenda, nin tampouco nunha festa. O que é o primeiro en recibirnos, agarimoso, contento, nervioso, rebuldeiro, movendo o rabo, tirado no chan para que lle rasquemos a barriga.

Momentazos. Que lles trae a mente este grupo cando o ven ? A parella, quizais? Esa mirada cómplice, ese bico consentido. O amor?. acabado de descubrir despois dun baile inesquecible, o sorriso de satisfacción de ver correspondido os sentimentos. A parella regala felicidade, cariño, fraternidade ao igual que o chupa chups. Outra chiscada do artista onde volve mesturar tradición con ruptura. Ou, máis ben, unha ruptura con tradición porque o chupa chups, o agasallo elixido, e típico de aquí, se me permitides que inclúa a nosa benquerida Asturias neste «aquí», xa que foi inventado por Enric Bernat, en 1958, en Villamayor, concello de Piloña. Collan un e de paso observen o seu logotipo deseñado polo surrealista Salvador Dalí con forma de envolvente margarita. Lembran o que dicía o slogan de 1968?: «é redondo e dura moito» . Curioso, como a foliada.

Redondo tamén é o espazo que ocupan as figuras centrais, os danzantes, chamados Abrazo 1 e 2. Outra vez o círculo. Entren e deixen fóra todo o malo. Entren e purifíquense . entren e estarán protexidos. Participen dos bailes, do ritos, das charlas, das risas, sen ningún temor. As enfermidades, as penurias, a mala sorte, o mal de ollo quedou fóra. Isto xa o levan facendo os nosos antepasados, como mínimo, desde a Idade do Bronce. Un dos típicos para isto eran os henge, palabra inglesa que se refiere a unha estrutura circular composta por muro, unha gabia e un terraplén. Temos un moi preto de aquí, en Adai, a carón do Miño, en Porto Meilán. As parellas de Xoán bailan, moven os pés. Estenden os brazos arredor para ocupar o espazo como aquel Apoxiomeno de Praxiteles. O artista emprega unha composición en «X». Mulleres espidas enfrontadas, homes vestidos enfrontados. Outra vez o escándalo do almorzo campestre de Manet? Non o creo. Son máis ben as ménades gregas do gran Scopas que bailan freneticamente, que sofren espasmos de pracer, que se contorsionan, que levantan os brazos en sinal de agradecemento por ter recibido o don da musica, o do baile e mesmo a propia inspiración do gran deus clásico da Foliada: Dionisios , ou Baco se o preferides. E mentres , os homes pausadamente dialogan. Intercambian xestos, palabras e, de novo, chiscadas artísticas. Xoán xoga cos bailaríns como Cezanne fixo o propio con aqueles xogadores de cartas que compartían mesa e partida: o da esquerda, de maior idade, tiña chaqueta escura, pantalón claro e pucho alto. O da dereita xustamente ao revés. Máis novo, con chaqueta clara, pantalón escuro e pucho baixo. O bailarín de Xoán da maior idade está vestido da parte de arriba. Amosa un fermoso pucho plano e un chaleco, mentres que o novo está vestido da parte de abaixo cunhas potentes botas que salientan a estraña e desconcertante sensación de repouso. Quizais está recibindo instrucións do de maior idade para facelo mellor. A experiencia, xa se sabe, un auténtico luxo. Xa lle gustaría que lle pasara o mesmo ao xogador novo de Cezanne e así evitar perder a partida.

Pero neste círculo hai unha terceira parella, que non parece tal, porque están tan xuntos que os seus corpos xa forman un só. E o que fai a música e o baile. A unión de notas e corpos. A unión de persoas e almas. Son os percusionistas, que posúen o máxico poder de facer brincar ao sue ritmo, ao son do seu instrumento, o cal alzan e ensinan orgullosos de posuílo. O artista volve sorprendernos. Volve xogar coas cores, coas formas. O instrumento, o protagonista, o verdadeiro motor da foliada, aparece como ídolo no centro. Elevado. Da mesma cor clara dos danzantes, que contrasta coa escura dos músicos. E este emblema, este talismán percusor é circular. Non podía ser doutro xeito, non podía ter outra forma.

Circular tamén é o espazo que Xoán reservou para o grupo de Xuntos para a troula. Agora non imos ser parte da festa como estamos acostumados ata agora, rodeados desas corpóreas figuras de tamaño natural. Pero tampouco imos permanecer alleos ao espectáculo que se está a desenvolver na mesa redonda. O artista tira de tradición pictórica e coloca varios escorzos de figuriñas que trepan robustas escadas que forzan os nosos ollos a mirar cara a dentro do círculo. E que vemos? Vemos o universo artístico de Xoán. Obras de distintos períodos, de diferentes estilos, que o escultor tivo a ben reunir para ensinarnos diversos personaxes de diferentes etapas e concepcións artísticas pero que respiran o mesmo aire, o aire da foliada. Porque a troula non ten épocas, non coñece de altibaixos , é eterna, vai intimamente ligada ao espírito do ser humano. A festa é universal e perenne. A nosa vista avidamente percorre este heteroxéneo sementeiro de sensacións , sentimentos, actitudes, comportamentos, mentres que desfilan ante os nosos sorprendidos ollos nenos, vellos, mozos, parellas, amores, bailes, charlas, risas, música,. detrás a nai. Inmensa. Feliz. Coma se fose unha enorme montaña que goza vendo gozar os seus fillos, mentes os protexe, os coida. Porque hai que facelo. Non pequemos de inocentes e pensemos que as foliadas están exentas de perigos. Hainos e debemos ser cautos e precavidos. Como Xoán, que para afastar o mal, a mala sorte, incluíu a «Corna»: dedos índice e maimiño arriba, os demais pechados. O símbolo heavy por excelencia. Aquel que o gran cantante Ronie James deu popularizou nun concerto ao facelo diante de todos, como a facía a cotío a súa avoa napolitana para ter sorte, para afastar o mal de ollo. Pois coa Corna arriba, o baile nos pés, a música no corazón e Xoán coa gubia, imos ter foliada para rato.

NA CERNA, AS ÁS
Nos recoñecemos un anxo polas ás. Pola velocidade — móvense mentres abres e pechas os ollos — e por estaren sempre indo dun sitio para outro. Adoito collen forma no asubío, na luzada, nos fluxos, no movemento ou collen forma humana: JUAN VILA.

Os anxos traen noticias. Os ventos traen noticias. As xentes en pasaxe levan e traen noticias, tal os metais alados de JUAN VILA. Os anxos non poden deturpar as noticias — nin os materiais — no seu propio interese, ou, se así o fan, caen. E o anhelo de que as cousas vaian para mellor púxolles ás aos anxos en todas as súas formas de representación.

A exposición das esculturas en madeira de Xoán Vila na grande sala da Deputación é un acontecemento que vai ser lembrado, porque é a consagración pública dun gran artista, dun artista silandeiro, discreto, meu querido veciño, que ten o seu obradoiro na casa familiar á sombra das nobres carballeiras da parroquia de Romeán. Alí é onde Xoán Vila busca carrouchas e cotelas, táboas un pouco raras e raíces de árbores. Coma tal, pasa por diante da casa de Pepe o fontaneiro, que está diante da miña, e ve que o Pepe xuntou unha morea de cotelas de carballo e castiñeiro para facer leña. Ó Xoán hai algunha que lle chama a atención, e pídella co seu sorriso encantador. Despois fai falar co Rego, a ver se lla pode levar co tractor para o seu obradoiro, e o Rego pode, xaora, que é un tipo moi servizal e bo veciño, moi sorridor tamén. Unha vez alí na aira, o Xoán Vila quédase mirando para a cotela, e pregúntalle que é o que quere ser. Se cadra aínda tarda algúns días, pero a cotela acaba contestándolle: “Quero ser un home deitado, de tal e tal maneira”. Entón o Xoán Vila obedécelle: agarra os serróns, os machados, as eixolas, as gubias e as outras ferramentas da arte e empézalle a quitar o que lle sobra, como deixou mandado o mestre Miguel Anxo Buonarrotti, e vai quedando, coma tal, ese home deitado que vemos ó entrar na exposición, tan tenro e tan desamparado, e unha nocha que había na torada faille na cara unha mancha coma se fose un cancro na pel, e iso é precisamente o que máis nos conmove.

Xoán Vila empezou hai moitos anos, e empezou polo auténtico principio, aprendendo con rigor o oficio artesán da talla, facendo figuras convencionais, sen ambición artística. Unha vez apresa a técnica, Xoán escoitou as súas voces interiores e as propias voces da madeira, que ten durmindo dentro un mundo de formas que se suscitan só cando son chamadas polo xenio. E fíxose escultor, un creador potente e tenso, expresionista, duro e tenro asemade, dono dunha destreza de artesán auténtico e ademais posuído polo xenio, pola forza creadora e intelectiva que fai o gran artista. As gubias de Xoán Vila forman trazos, liñas, ritmos que nacen da febra e mais dos nós, que son lapas de lume ou raxadas de vento na pura materia da madeira. E algunhas destas esculturas, policromadas con óleos diluídos que non ocultan as texturas, aproveitan tamén a potencia da cor insinuada polas formas. Coma tal na princesa un pouco parviña que se apoia nun pé e se retorce desa maneira tímida e nerviosa, tal e como quería a curvatura da torada onde estaba encerrada antes de o Xoán a descubrir.

Eu ben quixera que este fose un ensaio e seguir enfiando moitas páxinas sobre as diversas esculturas e as cousas que nos fan sentir. Pero isto é só un saúdo a Xoán Vila, unha expresión de admiración, un recoñecemento, un anuncio público de que un gran artista montou na sala de exposicións da Deputación unha exposición abraiante, fermosísima.

Na exposición de Xoán Vila no Pazo de San Marcos quedei gratamente sorprendido pola súa evolución. En xeral, gustáronme tódalas pezas, pero hei de ser sincero: unhas máis que outras. Na entrada, a escultura xacente enfeitizoume. Eu diría que outra escultura, entrando á esquerda e que está moi arrecunchada, é unha peza moi estilizada, dúas figuras nunha soa, pero o reverso non se ve, polo que debería estar colocada na nave grande, no centro, para apreciala en todo o seu contorno. Á dereita, tamén acantoada, unha escultura que me atrevo a titular Xudaizante en vermello, moi orixinal, sobresae moito –diría eu– entre as demais esculturas pola súa policromía, que a favorece moitísimo. De tódalas demais esculturas policromadas que están na parede chamoume a atención a figura que está a escalar para chegar ó seu cadro e que, para min, representa a busca do eu profundo en base a unha fe que todos, dun xeito ou outro, levamos no noso interior máis profundo. A instalación representa o secreto revelado do mundo de Xoán, que á súa vez ten a xenerosidade de proxectalo cara ós demais sen falsos subterfuxios.

Este grande artista recrea un mundo propio cun estilo moi definido, lonxe de falsos artificios, e consigue comunicar ó espectador máis avezado todos eses matices onde a peza comunícase, sedúcete, atrápate e non podes nin debes esquecela. Xoán Vila está chamado ó olimpo dos grandes, e mesmo coido que Fidias –o grande escultor da representación de Atenea para o Partenón– daríame a razón. E se non, ó tempo, el encárgase sempre de poñer as cousas no seu sitio. O talante deste artista é o dunha persoa cunha sensibilidade diría santificada, unha máxica sabedoría que lle conduce por vieiros ou camiños que o levan a esas metas ás que el desexa chegar. Polo feito de ser artista está case obrigado a ser un alquimista que cruza materia con espírito, logrando pezas esculpidas que están en horizontes moito máis afastados e máxicos que a nosa retina sagrada e mándrica ou polimándrica poida ver, acadado ese universo artístico-plástico que outros xa quixeran para si. Xoán, augúrote un futuro no que te relacionarás de preto cos máximos expoñentes da escultura universal.

Que ledicia cando chegan tempos de foliada… Algo comenza remover lembranzas e ilusións para volver á herdanza, ós nosos antergos e nosos costumes nun tempo de troula… Xa podía escoitar gaitas e pandeiretas cando chegando á igrexa de Santa María me recibe o «Agarimo» da festa. Atopábase á espera, acolléndote no seu colo nunha aperta con textura de madeira nobre… Preto, un pícaro repartía chupa chups mentres nun corro, no centro da praza, bailaban parellas cortexándose entre rosquillas e alegría. No prado , cheo de herbas e ricas viandas, xente de aquí e de alá festexaban «Xuntos pola troula». Enriba , acubillados nun tendal, dous paxariños facían o amor cun silencioso canto á liberdade…

Desde xeito vivín a foliada de Xoán Vila. Dende a explosión de sentimento e sensibilidade que pousou en min e dende esa utilización do castiñeiro como fío conductor de si mesmo…A verdade, o vigor, a xenerosidade e a xustiza que esta árbore simboliza dende tempos ancestrais, sendo nai da aprendizaxe e do coñecemento oculto, fai que escollida e transformada polas súas mans, deixe presente o seu arraigo á terra e ós seus valores, do mesmo xeito que os celtas compraban o castiñeiro cun guerreiro incombustible, sempre dirixido ó ceo, marco incomparable do espírito e do equilibro que nos sobrevive e perdura.

Grazas Xoán Vila, por unir a través da festa e manter viva a nosa cultura tradicional e popular galega por medio da túa propia viaxe chea de amor e humanidade.

Xoán Vila, cuxos nomes e apelidos de pía son os de Juan José Vila Castro, naceu na parroquia luguesa de San Pedro de Romeán o día 14 de abril de 1958, no seo dunha modesta e tradicional familia do ámbito rural do actual concello de Lugo. Xosé, seu pai, para poder subsistir, compatibilizou os oficios de carteiro, ebanista e ferreiro co de labrador, e Uxía, súa nai, ademais do coidado da casa, atendeu abnegadamente a facenda familiar.

Cando o Xoán xa ía grandiño, seu pai, que, segundo se apuntou máis arriba, sabía o oficio de ferreiro, fíxolle unha navalliña, coa que o noso aprendiz de artista labrou seguramente»pistoletes de sabugueiro, carros e arados de amaneiro, e ó mellor tamén fixo algunha cabeza de vaca dalgún cotelo máis gordo que se cadra tiña xa dúas gallas parecidas a cornos…», segundo atinadamente apunta Darío Xohán Cabana na descrición biográfica da primeira andadura artística do precoz escultor de Romeán.

A estes primeiros pasos de labra apaixonada en materiais autóctonos, seguíronlle outros así mesmo de formación autodidacta, observando en distintos museos as obras senlleiras saídas das gubias e dos ciceis dalgúns mestres do pasado. As formas de Miguel Anxo Buonarroti, de Augusto Rodin, de Francisco Asorey, de H. Moore e de Alberte Giacometti, entre outros, quedaron prendidas para sempre na súa retina, e, dun ou doutro xeito, estiveron presentes sempre nas obras que foi esculpindo a partir daquela.

Completou a súa formación no campo das diversas técnicas escultóricas e pictóricas frecuentando as aulas da Escola de Artes Aplicadas e Oficios Artísticos Ramón Falcón e do Centro de Artesanía e Deseño de Galicia, centros docentes sitos ambos na cidade de Lugo. Posteriormente, perfeccionou aquelas habilidades escultóricas en contacto cos profesores Aldrey Lázare (discípulo de Francisco Asorey) e Pereira Castiñeira, ambos integrantes do claustro da Escola de Artes e Oficios Mestre Mateo, da cidade de Santiago de Compostela.

Finalmente, ao longo do ano 2004, seguiu en Madrid un dos cursos de escultura en madeira con motoserra, organizado polo afamado artífice Andreas Stihl.

Xoán Vila é un artista dun curto -apenas vinte anos-, aínda que intenso percorrido escultórico. Xulio Valcárcel, na súa recente obra (2007) Sinais na area. Escritos sobre Arte, sinala no seu desenvolvemento tres grandes etapas. Unha primeira, se cadra de aprendizaxe autodidacta, corresponde á talla de altos e baixos relevos seguindo os canons dun típico inxenuismo costumista, non desprovisto dunha certa graza. Pode considerarse como unha obra moi representativa deste momento aquela na que plasma o tema da entrega dunha carta, cuxos personaxes amosan unha moi precisa caracterización: o vello car-teiro de barba branca, co bornal ao lombo, e a muller, aínda moza, que, entre expectante e turbada, se dispón a recibir a misiva coa porta xa entreaberta. Será a carta do seu pai emigrante, do seu mozo que se acha servindo ao rei, dunha amiga…?

Despois desta primeira etapa, moi profusa e en certo xeito definitoria, polo menos durante un tempo, con numerosos encargos e unha boa aceptación comercial, Xoán Vila interesouse pola temática heráldica e xenealóxica, que o conduciu polo camiño do realismo. Esta pegada realista coexistiu con trazos propios do neoexpresionismo. A obras esculpidas durante este período son esculturas de vulto redondo, afastadas do plano único no que labrara a maioría das anteriores.

Na actualidade, prosegue unha tarefa inacabada de investigación permanente de novas formas, combinando harmonicamente as de tipo hiperrealista con aqueloutras impresionistas, expresionistas, surrealistas e mesmo neocubistas. Para isto utilizou, combinándoos a miúdo, distintos materiais: madeiras diversas, preferentemente autóctonas; ferro; pedra; aceiro inoxidable; e outros elementos recollidos da industria ou reutilizados. Dúas obras que poden considerarse coma emblemas do quefacer destes últimos anos son aquelas que compuxo en 2005, pomposamente sinaladas cos títulos de Eufemismo focal e Capacidade de asombro (núm. 8 e 9, respectivamente, deste catálogo).

Ao longo dos últimos meses do ano 2007 volveu aos relevos, tallados nun único plano. Labrou as once obras que integran a serie terceira deste catálogo, Luz de vida. Códigos. A policromía das mesmas é plana e, ademais, de carácter simbólico.

Xoán Vila aínda é un home novo, pois atópase nel mezzo del cammnin di la sua vita, perfectamente orientado e, porén, afastado definitivamente da escura selva, na que, desorientados, se achan moitos dos actualmente sedicentes escultores. Agardamos, xa que Iogo, que nos vindeiros anos saian da súa gubia e do seu cicel outras engraecidas obras.

As trinta e tres pezas que Xoán Vila amosa nesta exposición foron compostas ao longo dos últimos trece anos: dende 1994, a primeira delas, até 2007, a derradeira; é dicir: durante os anos que pecharon o século XX e os que encetaron o XXI. Esta circunstancia serviulle de pretexto para titulala Entre dous séculos. As devanditas pezas agrupounas en tres seccións: Luces e sombras (núm. 1 a 20), Interiores (núm. 21 e 22) e Luz de vida (núm. 23 a 33).

O Instituto de estudios Chairegos, tentando acercar ao público as obras de creación literaria, escultórica e pictórica e doutras manifestacións artísticas, acolle gozoso esta singular mostra de esculturas de Xoán Vila.

As forzas telúricas dos ancestros pregan, falan polas bocas deuterotocias da madeira asexuada, e arrastran conceptos no devagariño das cotelas.
Tarugos de castiros coma castelos fornecen as gubias apreixadas en paixóns retorcidas chamando a berros arrebatados.
Esperpentos valleinclanescos nos espellos cóncavos de Xoán Vila sofren iniquidades entre as vetas circundadas de segredos.
Pregues de paixóns estordegadas de dor e asombro no espasmo dos días e no espanto terrorífico da sorpresa.
Perfís hieráticos exipcíacos cheos de amargura e asombro, de angustia e mágoa.
Laoconte e os seus fillos botados ao averno dos pesares e do sufrimento.
Bocas abertas e ollos saltóns entre o espanto e o pranto.
Bifrontes enxendros na planicie das formas que escoitan a expresión das pantasmas.
Parálise nas fazulas abovedadas dunha obra chea de arte e de misterio.

A obra de JUAN VILA plasma desexo e intelixencia con esa imaxinación e sensibilidade que o caracteriza, alimentando o gusto artístico como se fose unha emoción que, por sorpresa, chega ao noso interior.

No seu quefacer hai a expresión do silencio como algo que leva consigo imaxinación e dúbida, como un luceiro que pasa desapercibido porque é insignificante e non quere que o molesten.

No traballo deste artista hai un balcón desde o que o espectador pode ver o verdor da terra que o viu medrar, o amarelo da lúa que enfeitiza a súa creación, e o azul da inmensidade das súas obras.

A nosa xente divertiase con sencillez e anque intensamente. E os “inventos” languidecían como apariciós familiares ou extravagancias de corte hereditario. Cando a alguien se lle chamaba “artista ou poeta” como mínimo, era atribuirlle os sambenitos de arbitrario, veleta ou folgazán. Artistas e escritores salían de debaixo das pedras. E parece que este mundo heredado o non ter a posibilidá de vivir peligrosamente grandes aventuras soio nos queda, a de cazar fantasmas para completar unha imaxen que temos fatigada pola realidá.

Xoán Vila da raia de Castroverde é un escultor “clandestino”, desos que agroman despois de facer o seu oficio, de vivir e sobrevivir. Calado, e sumamente discreto anduvo tocando a zoca polos “oficios” do arte facendo de menestral e aprendendo as argucias da cociña artística como un devoto frailuco tomando apuntes calados entre sorrisos e parabéns de pillo-pillaván.

Xoán leva muitos anos hipnotizado pola escultura. E falando dela véselle a vocación e unha devoción sin fisuras. Sin prisas vanguardistas, adocenouse labrando con primor santiños asexuados e fantasmas de ollos estalicados, absortos entre o espanto e a parálisis facial. Xoán facía santos sin ceo e bichos de dios sin sexo nin plumas.

Aunque él sempre tuvo unha gramática parda fascinada por contar batallas de pudorosa pedagoxía moral. Quere explicarse para que os seus enxendros mentales paridos, mudos e fatales sexan unha especie de salmodia redentorista e rural. El poñía a súa alma en facer sagrarios laicos en madeiras do país, castiñeiros, carballos e vidueiros.

Leal a línea curva este coleccionista de xoguetes e aveños é cazador de reliquias.

Ahora está entrando felizmente no seu mundo. Atrapallando a libertá, pero con teimosa insistencia, facendo da súa capa un sayo.

E si a esta feira vas traerasme un lisiado e un cuco, unha pulga e un pazpallar.

Traerasme si me traes un furasebes e un mira-patrás. Traerasmo.